Przygotowanie zawodowe nauczyciela w Uniwersytecie Ludowym

Przygotowanie zawodowe nauczyciela. Jarek Kwiatkowski

W literaturze spotykamy różne definicje nauczyciela. Według Z. Żukowskiej „nauczyciel to zawód i powołanie, to zdolności wrodzone i wyuczone, to odpowiedni zbiór cech osobowości, temperamentu, to umiejętność poświęcania się dla dobra innych osób (…) Praca w zawodzie powinna przynosić nauczycielowi przyjemność i satysfakcję, bez względu na różne okoliczności i sytuacje (np. stan materialny).”[1].

W Polsce obecnie nie ma uczelni kształcących w zakresie umiejętności nauczycielskich, tę formę zastąpiono bardziej rozszerzonym zakresem wiedzy pedagogicznej. Pozornie to samo, ale gdy zastanowimy się nad definicją obu pojęć, okazuje się, że w uproszczeniu można przyjąć, że pedagog to nauczyciel pełniący rolę nie tylko instruktora konkretnej umiejętności, ale także osoba pełniąca funkcję wychowawczą. W Polsce te definicje aktualnie zatarte, okazują się wciąż istotne np. w Niemczech, gdzie mając studia pedagogiczne nie można rozpocząć pracy zawodowej jako nauczyciel, ze względu na różnice programowe, gdzie wciąż funkcjonuje system kształcenia nauczycieli (nie pedagogów).

Aktualnie w Polsce są dwie możliwości przygotowania do zawodu nauczyciela. Pierwszą z nich są ogólne studia pedagogiczne ze specjalizacją np. w zakresie resocjalizacji, kształcenia specjalnego, nauczania początkowego czy andragogiki (nauczania osób dorosłych). Drugą możliwością jest ukończenie studiów kierunkowych z danego przedmiotu np. matematyki, biologii, wychowania fizycznego i in., a następnie obranie specjalizacji nauczycielskiej. Polski system kształcenia przygotowuje, więc pedagogów do nauczania przedmiotów humanistycznych lub ścisłych. W przedmiotach technicznych jest pewna luka, którą się uzupełnia łączeniem zakresu wiedzy. Często inżynier lub osoba posiadającą dyplom mistrza w danym zawodzie, która ukończyła dodatkowo przygotowanie pedagogiczne, uczy w szkole rzemiosła lub zawodu. Żadne z rozwiązań nie odpowiada jednak na potrzeby uniwersytetów ludowych, które potrzebują osób posiadających szersze umiejętności niż nauczanie pojedynczego przedmiotu. Uniwersytety ludowe potrzebują twórców ludowych i instruktorów zanikających zawodów. W związku z tym, osób do prowadzenia zajęć można szukać w:

· akademiach sztuk pięknych i innych szkołach artystycznych,

· szkołach teatralnych i filmowych,

· liceach i technikach artystycznych,

· katalogach twórców i artystów ludowych, wystawców jarmarcznych,

· stowarzyszeniach twórców ludowych,

· galeriach sztuki ludowej,

· Internecie m.in. na portalu kulturaludowa.pl, czy mediach społecznościowych,

· izbach rzemieślniczych,

· muzeach etnicznych i innych instytucjach kultury i sztuki.

Cennym źródłem nauczycieli uniwersytetów ludowych mogą być również koła gospodyń wiejskich w całej Polsce, urzędy gmin oraz urzędy miejskie.

Dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie kierunku studiów dla przyszłych nauczycieli uniwersytetów ludowych. Rozwiązanie takie w praktyce jest jednak niemożliwe do zrealizowania przy elastyczności i szerokim spektrum działań placówek jakimi są Uniwersytety Ludowe. Niezbędne zatem jest kształcenie przyszłej kadry w miejscach, gdzie może ona zdobyć praktyczną wiedzę i umiejętności, czyli w samych uniwersytetach, które są zrzeszone w Ogólnopolskiej Sieci Uniwersytetów Ludowych, zapewniają więc spójność przekazywanych wartości i gwarantują naukę w duchu idei grundwigiańskich.

Uniwersytety ludowe w Polsce są placówkami kształcenia nieformalnego, w związku z czym podlegają innym wymogom niż placówki publiczne. Wskazane byłoby, aby nauczyciel uniwersytetu ludowego był nauczycielem, czyli miał studia pedagogiczne, jednak formalnie nie ma takiego wymogu. Ewentualną pomocą może służyć nauczyciel wspomagający – asystent osoby prowadzącej kurs umiejętności praktycznych. Pomimo to, dbając o należytą jakość kursów, osoba prowadząca zajęcia powinna znać zasady nauczania.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech uniwersytetów ludowych jest kształcenie osób dorosłych, w związku z czym niezwykle istotne jest znajomość chociażby w podstawowym zakresie zasad andragogiki.

W związku z brakiem możliwości formalnego kształcenia nauczycieli uniwersytetów ludowych okazuje się, że podstawą przygotowania zawodowego jest nie tyle wiedza teoretyczna, co przede wszystkim umiejętności praktyczne i doświadczenie instruktora w danej dziedzinie. Od nauczycieli nie wymaga się wykształcenia akademickiego. Wykształcenie zawodowe może być przydatne, jednak nie jest niezbędne. Z tego powodu niejednokrotnie nauczycielami zostają hobbiści, którzy swoje przygotowanie zawodowe zawdzięczają samodzielnej pracy i nauce w wolnych chwilach, a często posiadają umiejętności przekazywane przez rodziców, dziadków itp. Doświadczenie instruktora w zakresie takiego samorozwoju jest również doskonałym przykładem dla uczestników zajęć. Jest podstawą do zaszczepienia w nich przesłania o konieczności uczenia się przez całe życie i ciągłego samodoskonalenia. Cennymi nauczycielami w uniwersytetach ludowych są twórcy ludowi. Ich wiedza, dorobek i doświadczenie oraz znajomość technik tradycyjnych rzemiosł jest szczególnie pożądana. Jedyny problem takich osób może stanowić fakt, że są doskonałymi rzemieślnikami, jednak nie mają umiejętności przekazywania swojej wiedzy innym. W związku z powyższym na placówce organizującej warsztaty ciąży obowiązek znalezienia specjalisty o określonych umiejętnościach, a następnie edukacja w zakresie umiejętności nauczania.

Nie bez znaczenia pozostaje pasja, dzięki której nauczyciel będzie miał motywację do stałego rozwijania swoich umiejętności w wybranym zakresie. Będzie to także bezpośrednio wpływało na jego zaangażowanie w przekazywanie treści programowych, co z pewnością będzie odzwierciedlało się w aktywności uczestników zajęć i chęci dalszego zdobywania wiedzy. Jest to o tyle ważny aspekt, że zgodnie z ideą uniwersytetów ludowych miejsce kształcenia ma być miejscem spotkań, gdzie nauka ma być przyjemnym dodatkiem do aktywizacji i integracji społeczności, a niekoniecznie wartością samą w sobie.

[1] Muszkieta R., Nauczyciel w reformującej się szkole, Wyd. Nowa Era, Poznań 2001.

opracowała Anna Kwiatkowska

Prezes Interkulturowego Uniwersytetu Ludowego