Zasady nauczania w Uniwersytetach Ludowych

Zasady pracy nauczyciela w Uniwersytecie Ludowym.

Nauczyciel w uniwersytecie ludowym powinien pracować w oparciu o zasady nauczania. Zgodnie z definicją „zasady nauczania to ogólne normy, kanony, reguły postępowania dydaktycznego, których stosowanie umożliwia nauczycielowi zaznajamianie uczących się z usystematyzowanymi treściami nauczania oraz kształtowanie postaw zawodowych, a także pozwoli na wdrożenie ich do samokształcenia.”. [1] Normy dydaktyczne powinno się stosować podczas organizowania i realizowania procesu nauczania zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Uniwersytet Ludowy to placówka edukacji nieformalnej, zatem możliwe jest stosowanie odstępstw od zasad tradycyjnie obowiązujących. Jednak znajomość zasad nauczania odnoszących się do procesów nauczania i uczenia się sprawiają, że proces ten jest bardziej efektywny. Z tego powodu, wskazane jest stosowanie nowoczesnych metod, form dydaktycznych i środków dydaktycznych również przez nauczycieli uniwersytetów ludowych.

Zasady nauczania i reguły postępowania dydaktycznego według Wincentego Okonia to przede wszystkim:

· Zasada systematyczności

W procesie przekazywania wiedzy nauczyciel powinien przekazywać ją w logicznym porządku i stale nawiązywać do opanowanego już wcześniej materiału, upewniając się, że wcześniejszy materiał został opanowany i utrwalony. Należy dzielić poszczególne partie przekazywanej wiedzy na łatwiejsze do przyswojenia części, a następnie stopniowo łączyć je w spójną całość. Powinno się uogólniać i porządkować przekazywaną wiedzę. Szczególne znaczenie będzie miało końcowe podsumowanie zajęć w celu trwałego zapamiętania materiału. Uczeń powinien systematycznie utrwalać i pogłębiać zdobytą wiedzę.

· Zasada poglądowości

Zasada kładzie nacisk na wielozmysłowy kontakt z rzeczywistością. Nową wiedzę najłatwiej przyswaja się poprzez poznanie rzeczy, zjawisk i procesów. Wykorzystujemy do tego przykłady, obrazy, gotowe modele, czy tabele porównawcze.

· Zasada samodzielności

Istotne jest kształtowanie przez nauczyciela samodzielnego myślenia uczestników i rozwiązywania problemów.

· Zasada wiązania teorii z praktyką

Nauczyciel powinien w toku przekazywania wiedzy odnosić się do możliwości praktycznego wykorzystania zdobytych informacji i umiejętności w codziennym życiu. Uświadomienie o przydatności zdobytej wiedzy wpływa mobilizująco do nauki i ma istotny wpływ na aktywność uczestnika.

· Zasada efektywności, trwałości zdobytej wiedzy

W nauczaniu niezbędny jest związek między celami a wynikami. Nauczyciel powinien tak organizować zajęcia, aby umożliwić uczestnikom gruntowne opanowanie wiedzy i umiejętności, tak aby mogli swobodnie je odtworzyć z pamięci i posługiwać się tym czego się nauczyli. Stosując tę zasadę należy zapewnić każdemu uczestnikowi aktywny udział, stosować ćwiczenia utrwalające, mobilizować uczestników do weryfikacji zdobytych umiejętności i regularnie kontrolować zdobytą wiedzę. Taki proces wpływa korzystnie na jej trwałość.

· Zasada przystępności

Nauczyciel powinien rozpocząć zajęcia od ustalenia co uczestnicy już wiedzą oraz jakie mają umiejętności, następnie realizując zajęcia przechodzić od rzeczy łatwych do coraz trudniejszych. Należy na bieżąco uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania poszczególnych osób, obserwować uczniów, brać pod uwagę poziom całej grupy i nie przeciążać ich nadmiarem zadań do wykonania.

Do potrzeb nauczania w szkołach zawodowych T. Nowacki podaje następujące zasady nauczania:

· Związku teorii z praktyką

· Zasada poglądowości

· Przystępności

· Systematyczności

· Trwałości wiedzy i umiejętności

· Zasada świadomej aktywności

· Zasada indywidualizacji zespołowej

Większość z podanych zasad pokrywa się z tymi zdefiniowanymi przez W. Okonia. Nowe zasady sformułowane przez T. Nowackiego to:

· Zasada świadomej aktywności

Ważne jest żeby uczestnicy znali cel zajęć, mieli świadomość podejmowanych działań i znaczenia zdobywanej wiedzy. Rolą nauczyciela we wdrażaniu tej zasady jest motywowanie i zachęcanie uczestników do zdobywania wiedzy, uświadamianie im ich postępów oraz zachęcanie do samodzielności.

· Zasada indywidualizacji zespołowości

Należy z jednej strony uwzględniać indywidualne możliwości każdego uczestnika, z drugiej pamiętać o tym, że istotne jest współpraca całej grupy. Ta zasada podkreśla wagę indywidualnego podejścia do uczestnika w warunkach pracy zespołowej.

Dla nauczyciela – pedagoga powyższe zasady są stosowane w procesie nauczania i wychowania, natomiast dla rzemieślnika lub twórcy ludowego mogą być nieznane, co nie znaczy, że nie będą stosowane. Intuicja i doświadczenie przekazywana wraz z umiejętnościami twórczymi, zastępują często z dobrym skutkiem wiedzę zdobytą podczas studiów.

W Uniwersytetach Ludowych powinniśmy z należytą starannością podchodzić do kursów i szkoleń, dlatego dobór instruktorów – wykładowców powinien opierać się nie tylko na ich umiejętnościach, a ich praca powinna opierać się na wyżej omówionych zasadach.

Ułatwieniem pracy nauczyciela w uniwersytetach ludowych jest wiedza o tym w jaki sposób uczą się osoby dorosłe. Ogólna zasada nauczania dorosłych jest taka, że uczą się oni chętniej kiedy widzą w tym sens. Muszą być nastawieni na cel.

W latach 80tych Malcolm Knowles sformułował pięć głównych założeń, jak zdobywają wiedzę osoby dorosłe.

· Osoba dorosła wie czego chce

· Dorosły uczeń ma już pewne doświadczenie na bazie którego będzie budował dalszą wiedzę. Na kolejny proces uczenia się będą wpływać jego przekonania i podejście do nauki.

· Dorosły jest gotowy żeby się uczyć. Dorosłość cechuje silna potrzeba rozwoju, dalszej nauki.

· Dorośli są nastawieni na wykorzystywanie wiedzy w praktyce. Koncentrują się na problemie do rozwiązania.

· Posiadają naturalną, wewnętrzną motywację do uczenia się.

Horst Siebert definiuje następujące zasady edukacji dorosłych:

· Zorientowania na grupy docelowe

· Zorientowania na uczestników

· Dostosowania języka zajęć do odbiorców

· Skrzyżowania perspektyw ucznia i nauczyciela

· Zorientowanie na cele uczenia się

· Konfrontacji z treściami kształcenia

· Integracji ogólnej, obywatelskiej i zawodowej edukacji

· Wpływu emocji na proces kształcenia

· Zorientowanie dorosłych na działanie

· Estetyzacji

· Ekonomiki czasu

· Prawdopodobieństwa błedu

· Wykorzystania humoru

Na efektywność procesu uczenia się dorosłych mają wpływ:

· Śwaidmość celu

· Brak presji czasu

· Uwzględnienie potrzeby samodzielnego podejmowania decyzji

· dostosowanie sposobu uczenia się do osobistych preferencji i możliwości rozwojowych

· stworzenie możliwości zastosowania zdobytej wiedzy i umiejętności w praktyce

· wzbudzenie motywacji do samodoskonalenia siebie

· stworzenie możliwości porównania zdobywanej wiedzy z dotychczasowymi doświadczeniami [2]

Placówki nieformalne zatrudniając instruktora nieposiadającego wiedzy pedagogicznej często wspomagają go podczas zajęć lub instruują przed zajęciami. Zgodnie z zasadą wzajemnego oddziaływania i uczenia się od siebie nawzajem, korzyści płynące z takiego wspomagania są często obopólne.

Nauczyciel w uniwersytecie ludowym powinien: być zaangażowany i zmotywowany do pracy, cierpliwy i przyjazny, sympatyczny i otwarty na innych, powinien być kreatywny, zarażać innych swoją pasją, potrafić motywować do działania, słuchać, znać swoich kursantów, być pasjonatem tego co robi.

Osoba prowadząca zajęcia powinna również przestrzegać zasad moralnych i etycznych.

Dobry nauczyciel ma jeszcze jedną cechę trudną do wyuczenia w szkole. Wartość tą wynosi się z domu i w toku osobistych doświadczeń. Jest to empatyczne podchodzenie do drugiego człowieka, nazywane pedagogiką serca. Pedagogika serca według Marii Łopatkowej oparta jest na uniwersalnych wartościach, jakimi są miłość, zrozumienie, przyjaźń, empatia, szacunek do drugiej osoby. Priorytetem są tutaj wychowanie i wszechstronny rozwój człowieka, a także umiejętność niesienia pomocy innym, empatyczne podejście do ludzi i świata oraz altruistyczna postawa.

W procesie dydaktycznym zarówno nauczania jak i wychowania pamiętamy o właściwej motywacji do wykonywanych zadań, bezpośredniości w kontaktach i przekazywanej wiedzy, zespołowości pracy i wzajemnych oddziaływaniach, systematyczności i skutecznym dążeniu do celu, trwałości wykonywanych zadań i zdobytej wiedzy.

W uniwersytetach ludowych jest jeszcze jeden istotny element, którego nie można pominąć w zasadach nauczania i wychowania jako obowiązującego postępowania: wspólnota. To właśnie wyróżnia uniwersytety ludowe z pośród placówek formalnych i nieformalnych. Wspólne przebywanie, śpiewanie, przygotowywanie i spożywanie posiłków, wieczorne rozmowy i wzajemne oddziaływanie na siebie.

Uczestnicy kursów i zajęć mają wpływ na program nauczania, program dnia, maja swobodę wypowiedzi i swobodny dostęp do dyskusji. Sami mogą kreować rzeczywistość. Jest to duży atut „nieformalności” i elastyczności w Uniwersytetach Ludowych, niespotykany w innych placówkach dla dorosłych.

W uniwersytetach ludowych można dostrzec elementy założeń pedagogiki Celestyna Freineta:

· Brak podziału na dydaktykę i wychowanie

· Brak selekcji /wiek, wykształcenie, uzdolnienia…/

· Dbałość o szacunek, potrzeby i dążenia

· Wymiana doświadczeń

· Indywidualne tempo pracy

· Swoboda wypowiedzi

· Rozwój samorządności

· Odrzucenie ocen i konwencji podręcznika

Sukcesu pedagogicznego w uniwersytecie ludowym nie osiąga się poprzez certyfikaty, dyplomy i świadectwa, jak to się dzieje w tradycyjnym kształceniu. O sukcesie w uniwersytecie ludowym będziemy mówili jeśli uczestnik będzie zintegrowany z grupą, o placówce będzie mówił „mój dom”, „w moim domu”, a zdobytą wiedzę przeniesie do swojego rodzimego środowiska i będzie ją stosował w codziennym życiu.

Nauczyciel – instruktor w uniwersytecie ludowym musi być wyjątkowo komunikatywny i elastyczny. Jest opiekunem i przewodnikiem. Wszyscy bez względu na wiek zwracają się do siebie bezpośrednio po imieniu. Nauczyciel ocenia uczestników pochwałą, „dobrym słowem”, ale nie oceną formalną. Nie cenzuruje uczestników i nie wydaje świadectw. Zakończenie kursu i procesu nauczania może mieć dowolną i nieoczekiwaną formę.

[1] materiały szkoleniowe WSH KIelce: Podstawy dydaktyki ogólnej, W. Zbrożyna.

[2] „Personel i zarządzanie”, nr 8/269, sierpień 2012, s. 60-63.

opracowała Anna Kwiatkowska

Prezes Interkulturowego Uniwersytetu Ludowego

uniwersytetludowy@wp.pl